Արեւմտեան Հայաստանը՝ Նոր Միջին Արեւելքում Եւ Հայոց Ցեղասպանութեան Ճանաչման Հրատապ Անհրաժեշտութիւնը

«ՆՈՐ ՄԻՋԻՆ ԱՐԵՒԵԼՔ»Ի ՎԱՐԿԱԾԸ ԵՒ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐԸ

2006 թուականի Յուլիսին ԱՄՆ պետքարտուղար Կոնդոլիզա Ռայսը, Միջին Արեւելք կատարած շրջայցի ընթացքում, Երուսաղէմում արտայայտուեց «Նոր Միջին Արեւելք»ի ստեղծման անհրաժեշտութեան մասին՝ յայտարարելով, որ արդէն եկել է դրա իրականացման ժամանակը: Վերլուծաբաններից ոմանք Կ. Ռայսի «Նոր Միջին Արեւելք» հասկացութիւնը մեկնաբանելու գործում հիմք ընդունեցին նոյն թուականի Յունիսին «Զինեալ ուժերի հանդէս»ում (Armed Forces Journal) հրատարակուած՝ ԱՄՆ զինուած ուժերի պաշտօնաթող գնդապետ Ռալֆ Պիտերսի (Ralph Peters) յօդուածը (Blood Borders: How a better Middle East would look): Յիշեալ յօդուածում հեղինակը շեշտելով տարածաշրջանի «ամենաշատ տուժած» ցեղային եւ կրօնական խմբաւորումների վիճակը վերանայելու անհրաժեշտութիւնը, լուծումը տեսնում է սահմանների փոփոխութեան մէջ, որը նրա կարծիքով պէտք է կատարուի ազգային-ցեղային սկզբունքի վրայ: Արդիւնքում հանդէս պիտի գան մեծ ու փոքր նոր անկախ պետութիւններ՝ ներկայ երկրների մասնատման կամ անդամահատման հաշուին:

Թեթեւակի ուսումնասիրելով յօդուածը եւ նրան կից քարտէզը, պարզւում է, որ տուժած ազգերի շարքում Ռ. Պիտերսը նկատի է առել նաեւ հայերին: Նա ընդունելով Հայոց Ցեղասպանութեան փաստը, այն որակում է դաժան չարագործութիւն, որը կարելի չէ փոխհատուցել տարածքների վերադարձով: Չնայած Հայաստանը դասւում է «շահող» երկրների ցանկում, Ռ. Պիտերսը մերժելով տարածքային փոխհատուցում տալու գաղափարը, Հայաստանին վերադարձնում է միայն մի փոքր հատուած Արարատ լեռով: Սոյն յօդուածում չի խօսւում ԼՂՀի մասին իբրեւ անկախ պետութիւն, այնպէս որ Արցախը ներառուած է Ադրբեջանի սահմաններում: Ռ. Պիտերսի տեսութեամբ, Միջին Արեւելքում Հայաստանը զրկւում է իր հարաւային հարեւան Իրանից, որին փոխարինում է Ադրբեջանը: Նշելի է, որ ըստ յօդուածին, ազերի մեծամասնութիւն ունեցող Իրանի հիւսիս-արեւմտեան տարածքները պիտի միանան Ադրբեջանին: Ակնյայտ է, որ այդ պարագայում Միացեալ Ադրբեջանը կը զբաղեցնի աշխարհաքաղաքական կարեւոր դիրք Անդրկովկասի տարածաշրջանում: Իսկ Հայաստանի արեւմուտքում Թուրքիային փոխարինելու է Ազատ Քուրդիստանը, բաղկացած՝ ներկայ արեւելեան Թուրքիայից եւ Իրաքի, Իրանի ու Սիրիայի քրդաբնակ տարածքներից: Այս հզօր երկրի մէջ է մտնելու Արեւմտեան Հայաստանը: Այսպիսով սոյն ծրագիրը իրագործուելու դէպքում հայ ժողովուրդը զրկուելու է իր հայրենական հողին վերատիրանալու իրաւունքից:

Չնայած Ռալֆ Պիտերսի տեսակէտը ուղղակի չէր արտացոլում Պենտագոնի պաշտօնական դիրքորոշումը, Հռոմում գործող ՆԱԹՕի Պաշտպանութեան քոլեջում 2006 թուականին զինուորական պաշտօնեաների համար կայացած ուսուցման ծրագրում ամերիկեան ռազմական ազգային ակադեմիայի դասատուներից մէկը օգտագործեց Պիտերսի քարտէզը, ինչը վկայում է նախատեսուած ծրագրի առնչութեամբ պաշտօնական Ուաշինգտոնի լուրջ մտադրութեան մասին:

Թէ ինչ հաւանականութեամբ ու երբ կ՛իրականացուի վերոյիշեալ վարկածը, ապագան ցոյց կը տայ: Սա առաջին անգամը չէ, որ ամերիկեան եւ եւրոպական փորձագէտները վարկածային քարտէզներ են ներկայացնում տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական ապագայի մասին: Նախկինում էլ ամերկացիները «Մեծ Միջին Արեւելք»ի հասկացութեան ներքոյ բազմաթիւ քարտէզներ էին առաջ քաշել: Հրէական աշխարհում յայտնի է «Եինոնի ծրագիր»ը (Yinon Plan), որը, ըստ բազում քաղաքագէտների, կազմում է Իսրայէլի արտաքին քաղաքականութեան կարեւորագոյն ռազմավարութեան մասնիկը: Սոյն գաղափարը առաջ է քաշել Իսրայէլի ԱԳՆի պաշտօնաթող վերլուծաբան Օդիդ Յինոնը (Oded Yinon): Նախագծի համաձայն անհրաժեշտ է, որ Միջին Արեւելքի եւ Հիւսիսային Աֆրիկայի ներկայ երկիրները մասնատուեն աւելի փոքր եւ թոյլ պետութիւնների:

Տարածաշրջանի պատմութեան մէջ յայտնի է 1916 թուականին անգլիական եւ ֆրանսիական դիւանագէտներ՝ Մարկ Սայքսի (Sir Mark Sykes) ու Ժորժ Պիկոյի (Francois Georges-Picot) միջեւ կնքուած գաղտնի համաձայնագիրը, որով երկու երկիրները նախապէս տեղեակ պահելով Ցարական Ռուսաստանին ու Իտալիային՝ միմեանց միջեւ բաժանեցին դեռեւս չփլուզուած Օսմանեան կայսրութեան տիրոյթները: Ըստ համաձայնագրի, Արեւմտեան Հայաստանը անցնելու էր ցարական Ռուսաստանի վերահսկողութեան տակ: Յետագայում Սայքս-Պիկոյի համաձայնութիւնը հիմք հանդիսացաւ 1920 թուականի Սեւրի պայմանագրին, որի համաձայն՝ Թուրքիայի արեւելքում պէտք է ստեղծուէր հայկական պետութիւն, իսկ երկրի հարաւ-արեւելքում՝ քրդական պետութիւն: Նկատի առնելով այս բոլորը՝ անհաւանական չէ, որ ապագայում բացայայտուեն գերուժ պետութիւնների միջեւ անց կացուած նման գաղտնի բանակցութիւներ ու կնքուած համաձայնագրեր:

Պարզապէս Ռալֆ Պիտերսի եւ այլ փորձագէտների ներկայացրած քարտէզները վերջնական տարբերակները չեն լինելու վարկածային քարտէզների շարանում: Ժամանակի ընթացքում նրանք ենթարկուելու են զանազան փոփոխութիւնների: Սակայն առ այսօր Միջին Արեւելքում տեղի ունեցած հասարակական եւ քաղաքական իրադարձութիւնները մեզ բերում են այն եզրակացութան, որ միջազգային քաղաքականութիւնը գնում է տարածաշրջանի ներկայ երկրների մասնատման ուղղութեամբ: Այսօր միջին արեւելեան երկրներում ծայրայեղ կրօնական եւ ցեղային անհանդուրժողականութեան եւ տարաձայնութեան դրսեւորումները հասել են իրենց գագաթնակէտին, ինչը պատճառ է հանդիսացել լուրջ՝ երբեմն արիւնահեղ բախումների՝ կրօնա-ցեղային խմբաւորումների միջեւ: Նոյնը նաեւ հիմք է ծառայում ահաբեկչական գործողութիւնների: Այդ բոլորը վտանգի են ենթարկում սոյն երկիրների ժողովրդավարութիւնն ու ամբողջականութիւնը: Վերլուծաբանների կարծիքով արաբական երկրներում վերջերս տեղի ունեցող խռովութիւններն ու ապստամբութիւնները խթան կարող են դառնալ արաբ աշխարհի «բալկանացման» (balkanization): Ոմանք գուշակում են, որ Մուամմար Քադաֆիի պաշտօնազրկման հետեւանքը կարող է լինել Լիբիայի մասնատումը:

Իրաքի իշխանութիւնները եւ կոալիցիայ ուժերը գործնականում անկարող են մնացել իրաքեան խմբերի միջեւ ազգային եւ կրօնական համերաշխութիւն հաստատելու եւ ապահովական կացութիւնը բարելաւելու գործում: Այսօր կայ մտավախութիւն, որ Իրաքից ամերիկեան զօրքերի դուրսբերումը պատճառ դառնայ ներքին լարուածութեան եւ բախումների՝ կրօնա-ցեղային խմբաւորումների միջեւ: Այդ առումով զանազան վերլուծաբաններ կանխատեսում են, որ մօտիկ ժամանակներում մասնատման է ենթարկուելու Իրաքը: Արդիւնքում շիա եւ սուննի երկու պետութիւնների կողքին՝ Թուրքիայի հարաւային սահմանին կից կը կերտւի անկախ Քուրդիստանը: Հիւսիսային Իրաքում քուրդ անկախ պետութեան ստեղծումը անկասկած վտանգի է ենթարկելու Թուրքիայի տարածքային ամբողջականութիւնը՝ տեղաբնակ քուրդերին մղելով հետեւել Ազատ Քուրդիստանի գաղափարին: Թուրքիայի քրդերը տասնամեակներ շարունակ հանդուրժելով կատաղի զինուորական ճնշումներն ու թուրք ազգայնամոլ կառավարութեան հալածանքները, պայքարել են իրենց անկախութեան համար: Այսօր, սրուած լինելով Թուրքիայում տիրող քաղաքական իրավիճակը, որեւէ անկայունութիւն երկրի ներսում կամ հարեւան պետութիւններում կարող է բռնկել ապստամբութեան հրդեհը հարաւարեւելեան նահանգներում:

ԱԶԱՏ ՔՈՒՐԴԻՍՏԱՆԸ ԵՒ ԱՄՆԻ ԱՐՏԱՔԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆԸ

Վերջին տարիների ԱՄՆի որդեգրած արտաքին քաղաքականութիւնը ցոյց է տուել, որ ամերիկեան քայլերը տանում են Իրաքի հիւսիսում անկախ Քուրդիստանի վերջնական ձեւաւորմանը, որը վերջիվերջոյ նպաստելու է Թուրքիայի, Իրանի եւ Սիրիայի քուրդերին՝ միանալու ազատ քրդական երկրին: Սադդամ Հուսէյնի վարչակարգի տապալումից առ այսօր քրդերն Իրաքում մնում են ամերիկացիների գլխաւոր գործընկերը: ԱՄՆը իր հերթին բարձր աջակցութիւն է ցուցաբերում Իրաքի ինքնավար Քուրդիստանին: Այսօր քուրդ կառավարութիւնը ԱՄՆի հովանու ներքոյ գրեթէ աւելի անկախութիւն է վայելում քան Բաղդադը: Չպէտք է մոռանալ, որ Իրաքի քրդաբնակ տարածքները հարուստ են նաւթով, ինչը լուրջ շահագրգռում է Միացեալ Նահանգներին:

Ռալֆ Պիտերսը իր յօդուածում լայնօրէն անդրադառնալով քուրդերի հարցին, անկախ քրդական պետութեան բացակայութիւնը համարում է «Բալկանեան լեռների եւ Հիմալայների արանքում գտնուող ամենամեծ սահմանային անարդարութիւնը»: Նա շեշտում է, որ ազատ հանրաքուէ անցկացնելու դէպքում, Իրաքի քուրդերի մօտ 100 տոկոսը կը քուէարկեն յօգուտ անկախութեան: Ռ. Պիտերսը հաւատացած է, որ անկախութեան գաղափարին կ’ընդառաջի նաեւ տարածաշրջանի միւս երկրների քուրդ բնակչութիւնը: Նրա կարծիքով անկախ Քուրդիստանը կը լինի Բուլղարիայի եւ Ճապոնիայի միջեւ գտնուող «ամենաարեւմտամէտ» պետութիւնը:

Հետաքրքիր է, որ Ռ. Պիտերսի գծագրած Քուրդիստանի սահմաններում տեղ են առնում նաեւ Թուրքիայի հիւսիս-արեւելեան մարզերը, որոնք հիմնականում թրքաբնակ են, ոչ քրդաբնակ: Այլ խօսքով Քուրդիստանի հիւսիսային սահմանները հասնելու են մինչեւ Սեւ ծով: Սա ինքնստինքեան բացատրում է, որ Միացեալ Նահանգների քաղաքական, տնտեսական եւ նաւթագազային շահերը կախուած են դէպի Սեւ ծով ելք ապահովելու հետ:

«ՆՈՐ ՄԻՋԻՆ ԱՐԵՒԵԼՔ»Ը ԵՒ ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ՃԱՆԱՉՄԱՆ ՀԱՐՑԸ

Ազատ Քուրդիստանի ձեւաւորման գաղափարը, որի խորքում ընկած է Թուրքիայի անդամահատման մտադրութիւնը, պարզ փաստն է այն իրողութեան, որ ԱՄՆը այլեւս չի ունենալու Թուրքիայի կարիքը տարածաշրջանում, ինչը կարող է նպաստել Հայաստանին՝ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման եւ տարածքային փոխհատուցման պահանջին: Սակայն հիմք ունենալով վերը քննարկուած իրողութիւնները, ակնյայտ է, որ ներկայում Միացեալ Նահանգների տեսանկիւնից հայերը «երրորդ կողմ» են հանդիսանում Արեւմտեան Հայաստանի համար պայքարում: ԱՄՆը, ելնելով իր քաղաքական եւ տնտեսական շահերից՝ հիմնականում քուրդերին է տեսնում պայքարի ճակատում, ոչ թէ հայերին: Այստեղ գալիս է ուժերի գերակշռութեան հարցը, թէ ո՞վ է յայտնուելու գերիշխող դիրքում՝ հայերը, թէ՞ քուրդերը:

Չպէտք է մոռանալ, որ քաղաքական աշխարհում չկայ վճռականօրէն հաստատուած որեւէ նախագիծ: Նախատեսուած քաղաքական ծրագրերը ժամանակի ու պայմանների համաձայն յաճախ ենթակայ են լինում փոփոխութիւնների, չնայած հիմքում մնում են նոյնը: Սա տալիս է մեզ հնարաւորութիւն փոխելու «Նոր Միջին Արեւելք»ի կերտման ընթացքը՝ գերուժ պետութիւններին համոզելով հաշուի առնել մեր ազգային շահերը: Սակայն եթէ Հայաստանի Հանրապետութիւնում տիրող քաղաքական, հասարակական եւ տնտեսական իրավիճակը շարունակուի նոյնութեամբ ինչպէս եղել է մինչ օրս, տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքական խաղերի մէջ դժուար է մեզ տեսնել ազդեցիկ դիրքում: Իրականում այսօր երկիրը դարձել է զանազան քաղաքական խմբերի եւ դրանց կողքին՝ քաղաքատնտեսական մաֆիական խմբաւորումների ռազմաբեմը, որտեղ մէկը միւսին փորձում է չէզոքացնել՝ իր ձեռքում կենտրոնացնելով ողջ իշխանութիւնը: Այսօրուայ պայմաններում չկայ լուրջ քաղաքական կամք ու կատարեալ ծրագիր, որը ի նպաստ հայ բնակչութեան աճին, ծառայի Հայաստանում բնակչութիւն կենտրոնացնելու նպատակին: Այսօր բացակայում է երաշխաւորող համակարգը, որը պիտի ապահովի Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքում օտարերկրեայ ներդրումները:

Սակայն ամենաազդեցիկ քայլը Արեւմտեան Հայաստանի համար պայքարում պէտք է վերցնի սփիւռքահայութիւնը՝ փոխելով միջազգային քաղաքականութեան ուղղութիւնը հայկական հարցի կապակցութեամբ: Խօսքը միայն չի գնում դէպի Հայաստան ուղղուած նիւթական, մարդասիրական կամ տնտեսական ներդրումների մասին, որոնք իհարկէ կը նպաստեն երկրի զարգացման, այլ՝ խօսքը գնում է նրա մասին, որ իւրաքանչիւր հայ համայնք հարկաւոր է, համախմբուելով Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման գաղափարի ներքոյ մոբիլիզացնել (զօրաշարժի ենթարկել-Խմբ.) իր ամբողջ քաղաքական, հասարակական եւ տնտեսական միջոցները՝ տեղական իշխանութեան մարմինների աջակցութիւնը ապահովելու հայկական հարցի արդար լուծման պայքարում:

Այսօր կանգնած լինելով Մեծ Եղեռնի 96ամեակի շեմին՝ ապրում ենք Ցեղասպանութեան ճանաչումը չիրագործուած՝ հարիւրամեակ հասնելու մղձաւանջը: Հրատապ անհրաժեշտութիւն է զգացւում Թուրքիայի իշխանութեան պարտադրել՝ ճանաչել Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Այդ նպատակով հարկաւոր է լուրջ քայլեր վերցնել՝ ԱՄՆի եւ Եւրոպական պետութիւնների ճնշումները գործադրելու Թուրքիայի վրայ: Անհրաժեշտ է Հայոց Ցեղասպանութեան պաշտօնական ճանաչումը ԱՄՆի կողմից: Էական է հայ հասարակական բոլոր խաւերի մասնակցութիւնը սոյն պայքարին: Անչափ կարեւոր է հայ մտաւորականութեան դերը՝ հասարակութեան առաջնորդելու եւ զանազան քաղաքական խմբերին մի նպատակի շուրջ համախմբելու առումով: Պայքարը յաջողութեամբ չի պսակուի, եթէ հայ գործարարները, դրամատէրերը եւ մեծահարուստները չբերեն իրենց մասնակցութիւնը գործին:
  

Սոյն յօդւածը նաեւ հրատարակուել է Ցեղասպանութեան 96ամեակին նուիրուած «Ասպարէզ» օրաթերթի յատուկ համարում.

«Ասպարէզ» օրաթերթ, ապրիլի 23, 2011, 103րդ տարի, թիւ 14,003, էջ 39

Վահիկ Փիրհամզէի «Ինձ հոգեբան պէտք չէ» կատակերգութիւնը Գլեդէյլում

Մեր համայնքում ճանաչուած կերպար է դարձել «Րաֆայէլ Քեռին», իսկ կերպարը կենդանացնողՎահիկ Փիրհամզէն՝ յաջողակ բեմադրիչ- դերասան: Հայ արւեսագէտը հեղինակել ու բեմադրել է զանազան կատակերգութիւններ, որտեղ հումորի լեզուով նա փորձել է հանդիսատեսին փոխանցել հասարակութեանը մտահոգող հարցերն ու ցաւերը՝ ձգտելով ծիծաղի օգնութեամբ բուժել այդ ցաւերը: 2010 թուականի աւարտին Վահիկ Փիրհամզէն հանդէս եկաւ «Ինձ հոգեբան պէտք չէ» կատակերգութեամբ: Այն բեմադրւեց եօթ անգամ, ինչը մեծ յաջողութիւն էր արուեստագետի համար: Իւրաքանչիւր ներկայացմանը՝ լեփ լեցուն դահլիճը ծափահարութեամբ ու խանդավառութեամբ գնահատեց ներկայացումը: Յիշատակելի է, որ սոյն թատերգութիւնը մօտ օրերին նորէն բեմադրւելու է:

Չնայած հանդիսատեսը ակնկալում էր սովորաբար տեսնել «Րաֆայէլ քեռուն» եւ «Համոյին» բեմահարթակում, սակայն այս անգամ ներկայացւած կերպարները սովորական դէմքեր էին համայնքի հասարակ խաւից: Ներկայացումը գլխաւորաբար կատարեցին Վահիկ Փիրհամզէն եւ Անահիտ Աւանեսեանը, սակայն կարճ դերերում նաեւ հանդէս եկան Անդիկ Խոսրաւեանը եւ Յակոբ Ռուբինեանը: Պիէսի հեղինակներն էին Վ. Փիրհամզէն եւ Յ. Ռուբինեանը: Թղթակցի հետ ունեցած հանդիպման ժամանակ Վ. Փիրհամզէն նշեց, որ Յ. Ռուբինեանի հետ իր համագործակցութիւնը վերադառնում է «Immigrants» հեռուստասերիային: Նա բացատրեց, որ միասին են հեղինակել «Ինձ հոգեբան պէտք չէ» պիէսը, որը զանազան վերանայումների ու փոփոխութիւնների արդիւնքում ստացել է ներկայ վերջնական կերպարը:

Պատմութեան դէպքերը ընդհանրապէս անցնում են մի հոգեբանի գրասենեակում, որտեղ բացակայում է ինքը՝ հոգեբանը: Սոյն գրասենեակում է, որ ներկայացման 90 րոպէներին գլխաւոր կերպարները (դերերում՝ Վ. Փիրհամզէն եւ Ա. Աւանեսեանը) երկխօսութեամբ, կամ վիճաբանութեամբ փորձում են կիսել իրենց անձնական խնդիրները, որոնք արմատաւորւած են ընտանեկան, ընկերական եւ բարեկամական յարաբերութիւններում: Նրանք քննարկում են իրենց անցեալը, ներկան ու ապագան: Ասես մերթ ընդ մերթ կերպարների միջեւ փոխւում են հոգեբանի, կամ աւելի ճիշտ՝ դատողի, եւ հիւանդի կամ դատուողի դերերը: Երկխօսութիւնը առիթ է ընծայում, որ երգիծանքի օգնութեամբ երեւան հանել ու վերլուծել հասարակութեան մէջ անցնող սովորական, բայց հիմնական խնդիրները, որոնք թունաւորում են մարդկային յարաբերութիւններն եւ թուլացնում ընտանեկան ու հասարակական կապերը: Անահիտ Աւանեսեանը թղթակցի հետ ունեցած հարցազրոյցի ժամանակ շեշտելով զոյգերի միջեւ հաղորդակցուելու կարեւորութեանը ամուսնական կեանքում՝ ամուսնութիւնը նմանեցրեց բաժակի, որը ժամանակ առ ժամանակ լցւում է խնդիրներով: Եթէ չփորձես հաղորդակցութեամբ եւ երկխօսութեամբ լուծել խնդիրները, պռնկէ-պռունկ կը լցուի այդ բաժակը: Սակայն հաղորդակցուելու համար հարկաւոր է փոխյարգանք, փոխընկալում եւ փոխհասկացողութիւնը, ինչը կարեւորում է Վահիկ Փիրհամզէն: Նա նշեց, որ այսօր մարդիկ փորձում են թելադրել իրենց կարծիքը, քան՝ հանդուրժողականութեամբ ունկնդրել խօսակցի տեսակէտները:

Այստեղ հանդիսատեսը չի ներկայանում միայն «հանդիսատեսի» դերում, այլ՝ հանդէս է գալիս որպէս ներկայացման հիմնական մասնակիցը, ուր մերթ՝ հոգեբանի դիրքում փորձում է լուռ վերլուծել իրեն հարազատ խնդիրները եւ մերթ՝ անկարող վերլուծելուց՝ փնտրում է իր հոգեբանին՝ իր խնդիրները բացայայտելու նրա մօտ: Ներկայացման ընթացքում անցնող խօսակցութիւնները յաճախ հարցականի տակ են դնում հասարակութեան մէջ առկայ գաղափարները: Մի տեղ հարց է տրւում. «խե՞լքն է աւելի շատ կարեւոր, թէ՞ սէրը, թէ՞փողը»: Մի այլ բաժնում քննարկւում է. «այն ինչ որ տեսնում ես, այն չէ որ կարծում ես»: Սրանք հանդիսատեսին մտածելու տեղիք են տալիս՝ քննարկելու հասարակութեան դառն իրականութիւնները, ինչպէս՝ բամբասանքն ու թերագնահատումը անձանց կամ դէպքերի նկատմամբ:

Չնայած կերպարները փորձում են բնորոշ կերպով տեսանելի դարձնել դիտարկւող թեմաները, սակայն հանդիսատեսին է մնում, իր դատողութեամբ քննարկել եւ մեկնաբանել հարցերը:

Յիշատակելիէ, որ յառաջիկայ ամիսներին ամերիկեան կինոյում ցուցադրւելու է վերջերս նկարահանւած «My Uncle Rafael» կինոնկարը: Այն ամերիկեան կատակերգութիւն է, որի հիմքում ընկած է հայկական մի կերպարի հարցերը: Ֆիլմը հեղինակել, բեմադրել եւ արտադրել են ոչ-հայ արուեստագէտներ: Ցենարը պատմում է ամերիկեան ըտանեկան կեանքի մասին, որտեղ Վահիկ Փիրհամզէն հանդէս է գալիս «Րաֆայէլ Քեռու» եւ «Համոյի» դերերում:

(Լուսանկարները տրամադրել է Վահիկ Փիրհամզէն:)

 

Նիւթը հրատարակւել է նաեւ «Օրակարգ» ամսաթերթում:

«Օրակարգ» ամսաթերթ, Մարտ 2011, Զ տարի, թիւ 58, էջ 7

Գլենդէյլի Հանրային Գրադարանի Հայկական Բաժինը՝ հայ համայնքի ուշադրութեան արժանի

Այսօր Գլենդէյլի Հանրային գրադարանի զանազան մասնաճիւղերը՝ իրենց հայկական գրքերի հարուստ արխիւով իրենց տեղն են գտել համայնքի հայ ընթերցող խաւի մօտ: Այդ իմաստով կարեւոր նշանակութիւն ունի կենտրոնական գրադարանը (Հարուարդ պողոտայում), որտեղ առանձին բաժնում այցելուներին է տրամադրուել եօթ հազար հայկական գրքեր: Գրադարանի հայկական բաժանմունքում պահպանւում են հայոց գրականութեան, լեզուաբանութեան, հասարակագիտութեան, աշխարհագրութեան, պատմութեան եւ արւեստին առնչուող զանազան հայերէն ու անգլերէն, կենսագրական աշխատութիւններ ու հետազօտական արժէք ունեցող գրքեր, դրանց շարքում՝ բառարաններ եւ հանրագիտարաններ: Կենտրոնական գրադարանը եզակի է նաեւ ցեղասպանութեան յատկացուած հարուստ հաւաքածուով, ուր ներկայացուած 620 գրքերից՝ շուրջ 150-ը Հայոց Ցեղասպանութեան են նուրուած:

Գլենդէյլի հանրային գրադարանում հայկական գրքերի ու հայերէնի հետ կապուած աշխատանքների պատասխանատու՝ Էլիզաբէթ Գրիգորեանը իր տարիների գործունէութեամբ նշանակալի դեր է կատարել հայկական բաժանմունքի պահպաանման ու հարստացման ընթացքում: Գրադարանի վարչական կազմը միշտ նեցուկ է կանգնել սոյն բաժնի զարգացման գործին ու շարունակ երաշխաւորել է քաղաքի հայ համայնքին նպաստող ձեռնարկները, ինչը հաստատում է նաեւ Էլիզաbէթ Գրիգորեանը: Այսօր Քաղաքապետարանից Կենտրոնական գրադարնին յատկացուող տարեկան բուդջէում՝ նկատի է առնւում հայկական μաժինը: Նշանակուած գումարը յատկացւում է նոր գրքեր գնելու եւ ներկայ արխիւը պահպանելու գործին: Ըստ Էլիզաբէթին՝ գրադարանի առաքելութեան սկզբունքներից է՝ ծառայել քաղաքի բնակչութեան բոլոր խաւերին, մանաւանդ երբ նրանք նշանակալի տոկոս են կազմում:

Սակայն՝ հայկական բաժնի պահպանման ու զարգացման հարցում հիմնական գործը մնում է հայ ընթերցողին: Էլիզաբէթ Գրիգորեանի համաձայն՝ այցելուների աշխոյժ մասնակցութեամբ է հնարաւոր դառնում՝ շարունակականութեան մէջ տեսնել հայկական բաժնի զարգացումը: Այդ իմաստով այցելուների թիւը եւ փոխառած գրքերի քանակը որոշակի դեր է կատարում գրադարանի ընդհանուր ուղեգծի մշակման ու գործադրման հարցում: Հայ ընթերցողը յաճախ չէ, որ այցելում է գրադարան՝ հայկական արխիւը ուսումնասիրելու կամ ընթերցելու նպատակով: Պէտք է նշել, որ հայկական բաժնի՝ ի մասնաւորի Ցեղասպանութեան հաւաքածոյի այցելուների քանակը առաւելագոյնին է հասնում Մարտ եւ Ապրիլ ամիսներին (Հայոց Ցեղասպանութեան յիշատակման օրերին զուգահեռ), իսկ՝ նրանից յետոյ զգալիօրէն պակսում է:

Հայ ընթերցողի դերը չի կարելի սահմանել միայն գրադարանի հայկական առկայ արխիւի օգտագործման հարցում: Այս կապակցութեամբ կարեւոր նշանակութիւն ունի նաեւ միջգրադարանային փոխառութեան գործօնը: Այն պարագայում, երբ գրադարանի արխիւում պակասում են ինչոր աղբիւրներ, որոնք որոնելի են Գլենդէյլի կամ այլ քաղաքների միւս գրադարաններում՝ այցելուն կարող է պահանջել միջգրադարանային փոխառութեան կամ ILL (Interlibrary loan) ծառայութիւնը: ILL-ի շնորհիւ գրադարաններին րին հնարաւոր է դառնում փոխ առնել միմեանց գրքերը: Երբ գրադարանում պակասող որեւէ գիրք ILL-ով շարունակ փոխառւում է, դա նշանակում է, որ ընթերցողի կողմից դրա համար լուրջպահանջ կայ: Արդիւնքում հարկաւոր է դառնում՝ գնել ու արխիւում ներկայացնել պահանջուող գիրքը:

Արխիւի պակասը լրացնելու պահանջով՝ նաեւ այցելուն կարող է գրաւոր առաջադրանք ներկայացնել՝ յատուկ թերթիկներում նշանակելով պակասող աղբիւրների խորագիրը: Նոյն առաջադրանքով կարելի է գրադարանապետին տեղեակ պահել վերջերս հրատարակուած հատորներից:

Նշանակալից դեր է կատարում նաեւ զանազան անձանց եւ կազմակերպութիւնների կողմից կատարուած գրքերի գերապատւութիւնը, նամանաւանդ այն պարագայում, երբ նուիրւում են հնատիպ հատորներ կամ այլեւս չվերահրատարակուած գրքեր: Այս ուղղութեամբ Էլիզաբէթ Գրիգորեանը գնահատանքով է յիշում այն հայ հեղինակներին, որոնք իրենց գրչին պատկանող ստեղծագործութիւններից արժէքաւոր օրինակներ են նուիրում գրադարանին: Սակայն գրքի նուիրատուութեան գաղափարը արմատական չի դարձել հայերիս մէջ: Փաստը մնում է փաստ, որ այսպէս ճանաչուած՝ second hand գրախանութներում յաճախ կարելի է հանդիպել թանկարժէք հայկական գրքերի, որոնք հայ ընտանիքների կողմից չնչին գնով վաճառքի են յանձնուել: Էլիզաբէթ Գրիգորեանը այն անձանց, որոնք այլեւս հնարաւորութիւն կամ մտադրութիւն չունեն իրենց անձնական գրադարանը պահպանելու, առաջարկում է արխիւը նուիրել հանրային գրադարանին: Նա յիշեցնում է, որ գրադարանի համար արժէքաւոր են ամէն որակի հատորներ՝ անկախ նրանից, որ դրանք լինեն անմխիթար վիճակում, պակասէն ինչոր էջեր, կամ կազմը անմխիթար վիճակում լինի: Գրադարանը ունի նման հատորների նորոգման միջոց:

Էլիզաբէթ Գրիգորեանը հաւաստիացնում է, որ նուիրուած որեւէ հատոր անպայման տեղ է գտնելու գրադարանի շարքերում, սակայն յիշեցնում է, որ դրա համար ժամանակ է հարկաւոր, քանի որ ցուցակագրման աշխատանքը բաւականին երկար ընթացք է պահանջում: Նաեւ պէտք է նկատի առնել գրադարանի ընդհանուր քաղաքականութիւնը գրքերի ցուցակագրման հարցում, որի համաձայն՝ առաջնակարգ հերթում են գնած գրքերը, ոչ թէ նուիրուած հատորները: Ուստի անհաւանական չէ, եթէ նուիրատուութիւնից քանի ամիսներ յետոյ յաջողել տեսնել գրքերը գրադարանում: Նա աւելացնում է, որ նուիրատուները գրքեր նուիրելու համար նախապէս համադրեն գրադարանի հայկական բաժնի պատասխանատուի հետ, որը իրենց կուղեկցի պատկան պատասխանատուներին: Նոյնը առաջարկւում է, այն անձանց, որոնք կամենում են նիւթականով օժանդակել հայկական բաժնին:

Չպէտք է մոռանալ հայկական կազմակերպութիւնների ու միութիւնների դերը, որոնք իրենց աշխոյժ եւ եռանդուն մասնակցութեամբ օգտակար կարող են հանդիսանալ քաղաքի գրադարանների հայկական բաժնի զարգացման գործընթացին: Էլիզաբէթ Գրիգորեանը դրական է համարում նաեւ մամուլի եւ հեռուստատեսութեան դերը՝ գրադարանավարի խնդիրները արծարծելու գործում:

Նիւթը հրատարակւել է նաեւ «Օրակարգ» ամսաթերթում:

«Օրակարգ» ամսաթերթ, Նոյեմբեր 2010, Զ տարի, թիւ 57, էջ 9

Գլենդէյլում մեծ շուքով տօնուեց Միասնութեան Փառատօնը

Հոկտեմբեր 10-ին, Գլենդէյլի Բրանդ պողոտայում, հազարաւոր քաղաքացիներ համախմբուած տօնեցին «Գլենդէյլի 9-րդ Տարեկան Միասնութեան Փառատօն»-ը (Glendale Unity Fest): Նախորդ տարիների համեմատութեամբ՝ աւելի մեծ շուքով տօնուեց փառատօնը:

Լեքզինգթըն պողոտայի մօտ կանգնեցուած բեմի վրայ զանազան գեղարուեստական խմբեր առիթ ունեցան հանդիսատեսին ներկայացնել իրենց պարարուեստն ու երգարուեստը: «Holy Family High School»-ի, «Scandia Dancers of Southern California»-ի, «Rosarito Beach Dance Group»-ի, «Northern Shaolim Kung Fu Association»-ի, «KOA Dance Federation»-ի, «Flamenco Ole!»-ի եւ «Tierra Blanca Dance Company»-ի մասնակցութեամբ՝ ժամանակակից պարերի կողքին ներկայացուեցին չինական, կորէական, սկանդինաւական, իսպանական, մեքսիքական եւ լատին ամերիկեան աւանդական պարեր:

Հայկական պարարուեստի եզակի ներկայացուցիչի հանգամանքով հանդէս եկաւ «Ջանբազեան» պարի ակադեմիան: Հայկական երաժշտութեան ներքոյ բեմահարթակ ելած պարողները հանդիսատեսի բուռն ծափողջոյններին եւ բարձր գնահատանքին արժանացան: Յիշատակելի է, որ այս ակադեմիան հիմնադրւել է 1941 թուականին Իրանում վաստակաշատ արուեստագէտ Անահիտ Ջանբազեանի ջանքերով: Փոխադրուելով Միացեալ Նահանգներ՝ 1988 թուականին Անահիտը վերահիմնադրում է ակադեմիան Քալիֆորնիայում: Հայ պարարուեստի եզակի ուսսուցչուհին իր տարիների գործունէութեամբ արժանացել է միջազգային բարձր գնահատանքի ու շահել համաշխարհային զանազան մրցանակներ:

Երաժշտական բաժնում հանդիսատեսի ուշադրութեան արժանացան «Glendale High School»-ի կամերային երգչախմբի, «Banna Beag Mall» խմբի եւ աֆրիկեան աւանդական թմբկահարութեամբ հանդէս եկած «Ayo and The Spirit»-ի կատարումները: Միջոցառման նաեւ ներկայացուեցին արեւելեան մարտարուեստի նմուշներ:

Յիշատակելի է, որ յատուկ հիւրի հանգամանքով ներկայացաւ հեռուստատեսային աստղ՝ Մարիօ Լոփեզը: Մ. Լոփեզը 2008 թուականից սկսեալ վարում է հանրութեան ծանօթ՝ «Extra» հեռուստատեսային լրատուական ծրագիրը: Նա նաեւ ներկայացել է «America's Best Dance Crew» եւ «Dancing with the Stars» հեռուստատեսային հաղորդումներում:

Այցելուների յատուկ հետաքրքրութեան արժանացաւ «Polish winged hussars»-ի տաղաւարում լեհական 17-րդ դարի ասպետների տարազով եւ զինամթերքով հանդէս եկած «Suligowskis Regiment of Sobieskis Command»-ի խումբը: Խումբը, որի նպատակն է բարձրացնել հասարակութեան տեղեկութիւնները Լեհաստանի պատմութեան եւ մշակոյթի նկատմամբ, հիմնադրուել է 2000 թուականին նախկին ռոք երգարուեստի աստղ Ռիք Ֆաքսի միջոցով: Ռ. Ֆաքսը անդրադառնալով հայ-լեհական դարաւոր բարեկամութեանը՝ թղթակիցին պատմեց, թէ ինչպէս Սոբիսքին (Sobieski) եւ նրա հեծելազօրը պաշտպանել են ամբողջ Եւրոպան Օսմանեան Կայսրութեան ոտնձգութիւնից ու հետեւաբար փրկել հազարաւոր հայերի կեանքը, որոնք ապաստան էին գտել Լեհաստանի թագաւորութեան սահմաններում: Նա աւելացրեց, որ այն պայմաններում, երբ Եւրոպան տառապում էր կրօնական հալածանքներից, Լեհաստանում զանազան դաւանանքներ վայելում էին գոյակցելու եւ բարգաւաճելու ազատութիւնը:Հայերը եւս այդ երկրում ապրում էին նոյն ազատութիւնը:

Գլենդէյլի 9-րդ Միասնականութեան փառատօնի հովանաւորների շարքում էին հայկական կազմակերպութիւնները, ինչպէս՝ Գլենդէյլի Հայ Դատի Յանձնախումբը, Գլենդէյլ-Կապան Քոյր Քաղաքների Միութիւնը, «Ասպարէզ» պարբերաթերթերը եւ «Հորիզոն» Հեռուստաընկերութիւնը: Հովանաւորողների շարքին էր նաեւ «Օրակարգ» պարբերաթերթը, սակայն պատասխանատուների անուշադրութեան պատճառով անունը չէր նշուել յայտագրի մէջ:

Տաղաւարների միջոցով փառատօնի մասնակիցները առիթ ունեցան տեղեկանալ տարբեր կազմակերպութիւնների, այդ շարքում Գլենդէյլ-Կապան Քոյր Քաղաքների Միութեան եւ Հայ Դատի Յանձնախմբերի գործունէութեան ու ծրագրերի հետ:

Գլենդէյլ-Կապան Քոյր Քաղաքների Միութեան նախագահ Խաչիկ Խալաթեանը կարեւոր է համարում նման ձեռնարկների կազմակերպումը, քանի որ նրանք հնարաւորութիւն են տալիս, ոչ միայն հայ համայնքին, այլ՝ քաղաքի բոլոր ազգային ներկայացուցիչներին ծանօթանալու միութեան առաքելութեան եւ գործունէութեան հետ: Սակայն Խ. Խալաթեանի գնահատումով աշխոյժ չէ հայերի մասնակցութիւնը, բացատրելով, որ հիմնականում ոչ-հայ մասնակիցներն են մօտենում ու հարցեր տալիս: Նրա տեսակէտից պատճառը կարելի է փնտրել երկու հարցում՝ կամ հայերը անտեղեակ են մնում նման միջոցառումներից, կամ ընդհանրապէս չեն հետաքրքրւում նման հարցերով: Նա յիշելով միութեան բարեգործական առաքելութիւնը՝ շեշտում է, որ ազգութեամբ եւ մշակոյթով տարբեր անձեր սատար են կանգնում միութեանը: Գլենդէյլ-Կապան Քոյր Քաղաքների միութիւնը ամէն տարի մասնակցել է «Unity Fest»-ին:

«Համազգային»-ի շրջանային վարչութիւնից՝ Մանիշակ Մարգարեանը եւս ներկայ էր միջոցառմանը: Նրա տեսանկիւնից «Unity Fest»-ը լաւ առիթ է ընծայում հայերիս՝ Գլենդէյլի ոչ-հայ բնակչութեանը ներկայացնելու մեր գաղութն ու մշակոյթը: Մ. Մարգարեանը համոզուած է, որ Գլենդէյլի զանազան մշակութային խմբերի միջեւ բարեկամական կապերը ջերմացնելու նպատակով հարկաւոր է մասնակցել նման միջոցառումներին ու կապեր հաստատել բոլորի հետ: Նա ակնկալում է, որ յաջորդ տարիներին աւելի աշխոյժ լինի հայերի մասնակցութիւնը «Unity Fest»-ին: Այդ ուղղութեամբ նա էական է համարում հայկական մամուլի դերը:

Հայ Դատի Յանձնախումբի տաղաւարում հայ կամաւոր պատանիների շարքին, Արթուր Քարաջանը եւս յանձնախումբի գործունէութեան եւ աշխատանքների մասին տեղեկացնում է այցելուներին: Արթուրի կարծիքով փառատօնը նպաստում է վերացնել թշնամանքն ու ատելութիւնը քաղաքի բազմազգ բնակիչների միջեւ՝ միմեանց մօտեցնելով նրանց: 18-ամեայ Ջենի Կարապետեանը ողջունելի է համարում քաղաքի զանազան մշակոյթների ներկայացուցիչների մասնակցութիւնը: 16-ամեայ Անի Նազարեանը անդրադառնալով համայնքի բազմազանութեան հարցին՝ բացատրում է, որ միջոցառումը հասարակութեան առիթ է տալիս աւելի ծանօթանալ Հայ Դատի Յանձնախումբի հետ: Այդ կապակցութեամբ նա յայտնում է, որ հայերի կողքին՝ բաւականին ոչ-հայ այցելուներ են մօտեցել ու հետաքրքրուել յանձնախումբի մասին:

Փառատօնին մասնակիցները առիթն ունեցան ճաշակելու միջազգային խոհանոցի ճաշատեսակներ եւ ուտեստեղէններ, որոնք մատակարարւում էին յատկացուած տաղաւարներում: Նաեւ վաճառւում էին բոյսեր, ծաղիկներ, պտղատեսակներ եւ այլ գիւղատնտեսական արտադրանքներ նաեւ՝ զանազան մշակոյթների գեղարուեստական ձեռարուեստի արտադրանքներ: Մանուկների համար յատկացուած խաղավայրում նախատեսուած էին հետաքրքրական ու զուարճալի ծրագրեր: Ցանկացողները նաեւ կարող էին փոնի ձիեր հեծնել:

Նիւթը հրատարակւել է նաեւ «Օրակարգ» ամսաթերթում:

«Օրակարգ» ամսաթերթ, Նոյեմբեր 2010, Զ տարի, թիւ 57, էջ 6

Միջոցառում՝ նուիրուած Գլենդէյլի Ոստիկանութեան K9 միաւորին

Հոկտեմբերեան մի գեղեցիկ Շաբաթ օր Գլենդէյլի Վերդուգօ Զբօսայգում տեղի ունեցաւ «Գլենդէյլի K9-ները զբօսայգում» (Glendale K-9s in the Park) երկրորդ տարեկան միջոցառումը: Սոյն ձեռնարկը, մի շարք այլ դրամահաւաք միջոցառումների հետ միասին, կազմակերպուել էր՝ նիւթական աղբիւրներ հայթայթելու Գլենդէյլի Ոստիկանութեան K-9 բաժնի համար, որի գործունէութեան շարունակականութիւնը կախում ունի համայնքից եկած նուիրատուութիւնից: Գոյացած գումարի մի մասը նախատեսւում է յատկացնել տարիք առած ներկայ շուներին փոխարինելու նորերի հետ: Հաշուի առնելով, որ ամէն մէկ շան գնելու եւ նրան մարզելու ծախսը 25,000 դոլար է, սոյն նպատակը իրագործելու համար պահանջւում է շուրջ հարիւր հազար դոլար: Յիշեալ ծրագիրը իրականացուելու է յաջորդ երկու-երեք տարիներում:

Ներկայիս ստորաբաժինը ունի չորս Ջերման Շեփըրդ խուզարկու շներ, որոնք մարզուած են հսկողական շրջագայութիւն կատարելու (patrol), կասկածեալներին հետախուզելու, անհետ կորած անձանց փնտրելու եւ թմրանիւթեր ու պայթուցիկ նիւթեր բացայայտելու գործում:

Սոյն միջոցառումը կազմակերպուել էր Գլենդէյլի Քաղաքապետարանի Գործավարի Գրասենեակի, Գլենդէյլի Ոստիկանութեան Հիմնադրամի, K-9 ստորաբաժնի եւ Զբօսայգիների ու Համայնքային Ծառայութիւնների բաժանմունքների նախաձեռնութեամբ: Ծրագիրը հովանաւորում էին զանազան ընկերութիւններ ու հաստատութիւններ: Հովանաւորների եւ մանրավաճառների մասնակցութիւնը կարեւոր դեր էր խաղում հասարակութեան ներգրաւելու եւ K-9 ստորաբաժնի ֆինանսաւորման համար աղբիւրներ հայթայթելուգործում:

Նկատելի էր ընտանի կենդանիների սիրահարների խուռներամ մասնակցութիւնը, որոնք ժամանել էին Գլենդէյլից եւ մօտակայ շրջաններից՝ զուարճանալու եւ վայելելու նախատեսուած ծրագրերը: Այս տարի հասարակութիւնը աւելի մեծ մասնակցութիւն էր բերել միջոցառման: Յիշատակելի է, որ անցեալ տարի 5,000-ից աւել այցելուներ էին մասնակցել այս ձեռնարկին:

Ծրագրի յատուկ բաժնում Գլենդէյլի K-9 ստորաբաժնի խուզարկու շները ներկայացրեցին իրենց ճկունութիւնը, արագութիւնը, կարողութիւնն ու հմտութիւնը՝ քրէական կասկածեալներին հետեւելու եւ չէզոքացնելու գործում: Նկատելի էր, որ ինչպէս խուզարկու շները ենթարկւում էին իրենց մարզիչների հրամաններին: Ներկայացումը ստեղծելով մեծ խանդավառութիւն հանդիսատեսի մօտ՝ նրա բարձր ծափահարութեանը արժանացաւ:

Յատկացուած տաղաւարներում կենդանիներին մատուցւում էին յատուկ ծառայութիւններ կամ վաճառւում նրանց վերաբերող պիտոյքներ: Կենդանիների բժշկական ստուգումների եւ որոշ քննութիւնների կողքին՝ մատչելի գնով կենդանիների պատուաստման սպասարկում էր մատուցւում, որը ինչպէս նախորդ տարին ընդառաջեցին կենդանատէրերը: Նաեւ դիմողներին հնարաւորութիւն էր տրւում ընդունելու տնային կենդանիներ (pet adoption): Նախատեսուել էին դասարաններ կենդանիների բուժօգնութեան (pet first-aid) թեմայով: Մատուցւում էին ծառայութիւններ շների եւ կատուների արտօնագրերի (licensing) կապակցութեամբ: Կազմակրպուել էին զուարճալի մրցոյթներ՝ տնային կենդանիների մասնակցութեամբ:

Այցելուների մօտ մեծ հետաքրքրութիւն էր առաջացրել ցուցադրուած՝ Գլենդէյլի շրջակայքում ապրող վայրի կենդանիների արձանիկները: Այցելուներին հնարաւորութիւն էր տրւում մօտիկից շօշափել զանազան վայրի կենդանիների մաշկը: Նախատեսուած էր նաեւ կենդանի երաժշտութիւն, ուտեստեղէնի մատակարարում, վիճակախաղեր եւ մանկական յատուկ ծրագրեր:

Այս նիւթը հրատարակւել է նաեւ «Օրակարգ» ամսաթերթում:

«Օրակարգ» ամսաթերթ, Նոյեմբեր 2010, Զ տարի, թիւ 57, էջ 4