Անբառ Բարբառանք

Կոչ Թուրքիայի բնապաշտպանութեան նախարարութեան

Ովքեր ընթերցել են «Թուրքիայի ֆաշիստական քաղաքականութեան հետքերը գիտութեան աշխարհում» վերնագրով տպագրւած յօդւածը Ալիք օրաթերթի թիւ 246 (20 նոյեմբերի 2005) համարում, արդէն գիտեն, թէ ինչպէս Թուրքիայի բնապաշտպանութեան նախարարութիւնը փորձել է անւանափոխման ենթարկել հայկական եղջերուի եւ խոյի գիտական անունները (հերթականութեամբ Capreolus capreolus armenus եւ Ovis armeniana), քանի որ դրանք պարունակում են իրենց մէջ armen արմատը եւ սա հակասում է թուրք միասնութեան:
Յիշատակելի է, որ բացի այս երկու կաթնասուններից՝ կան բազմաթիւ այլ կենդանի արարածներ՝ պատկանող տարբեր կենսաբանական դասերի ինչպէս բակտերիաների, թթխմորների, բորբոսների ու սունկերի (թէ միկրոսկոպիկ եւ թէ մակրոսկոպիկ), բոյսերի, միջատների, կակղամորթների, ձկների, սողունների, թռչունների եւ կաթնասունների, որոնց գիտական անունները ունեն arminius, armenius, armenium, armenia, armeniaca, armeniacum, armeniacus բառերն: Բոլոր այս բառերը տալիս են «հայկական» կամ «ծիրանագոյն» իմաստը: Օրինակ՝ մի տեսակ կակղամորթ, որ գտնւում է Աւստրալիայի ծովային տարածքներում ունի Cypraea armeniaca գիտական անունը, քանի որ նրա պատիչ կեղեւը ծիրանագոյն է, կամ հայկական մողէսը իր Darevskia armeniaca գիտական անւամբ, ապրում է Հայաստանում ի մասնաւորի նրա հիւսիս եւ հիւսիս-արեւելեան շրջաններում, ինչպէս նաեւ հարաւային Վրաստանում, արեւմտեան Ադրբեջանում ու Թուրքիայում:
Հարկ եմ համարում հետեւեալ ցանկով յիշել վերոյիշեալ դասերից մի քանի տեսակների անունները, թէ ընթերցողի տեղեկութեան համար եւ թէ որպէս կոչ թուրք քաղաքական գործիչներին, թէ ինչքան ծանր եւ դժւար գործընթած է ունենալու այս «երկպառակիչ» անունների վերափոխման աշխատանքը, նկատի ունենալով, որ յարակից արարածներից շատերը գտնւում են ներկայ Թուրքիայի կամ շրջակայ երկրների տարածքներում:

Շարունակութիւն....

Թուրքիայի ֆաշիստական քաղաքականութեան հետքերը՝ գիտութեան աշխարհում

Մի առ ժամանակ առաջ, երբ ինտերնետում ինչ-որ յօդւածներ էի որոնում կենդանաբանութեան կապակցութեամբ, ի մասնաւորի վայրի անասունների, հանդիպեցի մի շատ հետաքրքիր վերնագրի՝ «Թուրքիան վերափոխում է կենդանիների երկպառակիչ անունները»:
Սա էր վերնագիրը այն յօդւածի որում ըստ BBC News-ի (մարտի 8, 2005)՝ Թուրքիան ասել էր. «Անւանափոխման է ենթարկում այն երեք կենդանիներին, որոնք գտնւում են իր երկրի տարածքում՝ հերքելու նպատակով դրանց կապակցութիւնները Քուրդստանին կամ Հայաստանին»:
Թուրքիայի բնապաշտպանութեան նախարարութիւնը պնդելով, որ նախկին անունները հակասում են թուրք միասնութեան Րոյտերին ասաց. «Ցաւօք՝ Թուրքիայում կան ուրիշ շատ անասնատեսակներ, որոնք նոյնպէս անւանակոչւել են չարակամութեամբ: Այնքան բացայայտ է այդ չարակամութիւնը, որ մինչև իսկ մեր երկրում գտնւող կենդանիներին անւանել են թուրք միասնութեանը հակասող կոչումներով»:
Ըստ որոշ թուրք պաշտօնեաների՝ նման անուններն օգտագործւում են՝ պատճառաբանելու, որ հայերը կամ քրդերը ապրել են այն տարածքներում, ուր կան յարակից անասունները:
Իհարկէ, ուրախալի է, որ թուրք պաշտօնեաները, ըստ երևոյթին, այնքան էլ յիմար չեն գտնւել, որ վերոյիշեալ կենդանիներին՝ համայնքին վտանգաւոր լինելու պատճառաբանութեամբ բնաջնջման ենթարկեն եւ միայն փորձել են թրքացնել նրանց անունները:
Ահա այդ դժբախտ անասունները.
1- Թուրքիայի քուրդստանի տարածքներում ապրում է Կարմիր աղւէսի (red fox) մի տեսակ, որի ճանաչւած գիտական կամ լատին անունն է Vulpes vulpes kurdistanica, բայց Թուրք քաղաքապետերի յամառումով՝ նրան պիտի կոչել միայն Vulpes vulpes:

2- Հայկական եղջերուն (Armenian Deer) գիտական աշխարհում ճանաչւած է որպէս Capreolus capreolus armenus, բայց սոյն նախարարութեան համաձայն՝ նրան պիտի անւանել Capreolus capreolus capreolus:

3- Հայկական խոյը ունի Ovis armeniana գիտական անունն, որին անւանափոխելով՝ թուրքերը ճանաչելու են Ovis orientalis anatolicus, այսինքն՝ Անատոլեայի արևելեան խոյ:

Նշենք, որ կենդանաբանութեան ասպարէզում ամէն մի անասուն իր տեղական, անգլերէն կամ ֆրանսերէն կոչումներից բացի, պիտի ունենայ մի գիտական կամ լատին անուն:
Թուրք քաղաքապետերը դեռ չգիտեն կամ չեն ուզում ընդունել, որ գիտական անունների ստուգումը այնքան էլ հեշտ ու հասարակ չէ, որ մի օրում, այն էլ քաղաքական ինչ-ինչ պատճառներով փորձեն կատարել ինչ որ կամենում են: Կենդանաբանական անւանակոչման համաշխարհային յանձնաժողովը (համառոտ՝ ICZN կամ International Commission on Zoological Nomenclature) միակ պաշտօնական մարմինն է այս գործում: Սոյն յանձնաժողովը պատասխանատու է նախատեսելու և կարգաւորելու այն համակարգը որով ամէն մի կենդանի պիտի ունենայ իր անօրինակ և համաշխարհային չափանիշով ընդունւած անունը: Ըստ ICZN-ի՝ քաղաքական պատճառներով անւանափոխումները չեն թոյլատրւում:

Այս յօդւածը նաեւ տպագրւել է Ալիք օրաթերթում:

«Ալիք» Նոյեմբերի 20, 2005